Het vertrekpunt is niet dat kinderen kwetsbaar zijn, maar dat ze veerkracht hebben. Die veerkracht verdient bescherming en voeding.
Door signalen van verontrusting vroegtijdig op te merken, help jij voorkomen dat zorgwekkende situaties ontstaan, blijven bestaan of erger worden. Dat vraagt niet enkel om alertheid, maar ook om afstemming, reflectie en mildheid. Elk kind heeft recht op een veilige, warme en stimulerende omgeving waarin het zich gezien en gehoord weet. Wanneer je merkt dat dat (misschien) ontbreekt, kan jouw betrokkenheid het verschil maken vanuit relationele verantwoordelijkheid: omdat elk kind recht heeft op kansen om te groeien.
Bespreek jouw verontrusting dan ook waar mogelijk met kinderen en/of ouders zelf. Zo’n gesprek is vaak al een interventie op zich. Het nodigt uit tot zelfreflectie, verlaagt de drempel tot hulp en erkent het gezin als actor in het veranderproces. Gezinnen verdienen het vertrouwen dat zij, met de juiste ondersteuning, hun eigen dynamieken kunnen herstellen. Door te luisteren en te benoemen wat jij ziet, laat je gezinnen de ruimte om in beweging te komen.
De impact van ingrijpende ervaringen op een kind
Ingrijpende ervaringen
Onderzoek rond ingrijpende ervaringen in de kindertijd of ‘Adverse Childhood Experiences’ (ACEs) toont overtuigend aan dat wat kinderen meemaken, een diepe en langdurige impact kan hebben op hun ontwikkeling. Het gaat niet enkel om uitzonderlijke gebeurtenissen, maar vaak om chronische, herhaalde ervaringen binnen de vertrouwde omgeving van het kind. Denk aan emotionele of fysieke verwaarlozing, geweld tussen ouders, een verslavingsproblematiek in het gezin, of het verlies van een ouder. Zulke ervaringen beïnvloeden niet alleen hoe kinderen zich voelen, maar ook hoe hun brein, stress-systeem en zelfbeeld zich ontwikkelen.
Deze impact is niet tijdelijk. ACEs kunnen het risico verhogen op
- moeilijkheden op school
- een verstoorde emotieregulatie
- depressieve gevoelens
- verslavingen
- lichamelijke gezondheidsproblemen
tot ver in de volwassenheid. In feite toont longitudinaal onderzoek aan dat hoe meer ACEs iemand heeft meegemaakt, hoe groter het risico op moeilijk functioneren op verschillende levensdomeinen. Het is een stille erfenis die zich kan blijven doorzetten in het leven van mensen, generatie na generatie, als er geen tegenkracht is.
Positieve ervaringen
Maar daar ligt net de sleutel: tegenkracht is mogelijk! Waar ACEs kwetsuren veroorzaken, kunnen Positive Childhood Experiences of PACEs heling en veerkracht voeden. Dit zijn positieve ervaringen in de kindertijd die verwijzen naar steun, veiligheid, verbondenheid, vertrouwen en het gevoel ertoe te doen. Denk aan een volwassene die onvoorwaardelijk in je gelooft. Aan een plek waar je mag thuiskomen met al je gevoelens. Aan rituelen, ritme en voorspelbaarheid die je rust geven. PACEs zijn geen ‘pleisters op de wonden’, maar actieve, ontwikkelingsondersteunende ervaringen die het stress-systeem helpen reguleren en het brein ondersteunen in het leggen van gezonde verbindingen.
Recente studies tonen zelfs aan dat positieve ervaringen niet alleen de negatieve impact van ACEs kunnen bufferen, maar op zichzelf een krachtige voorspeller zijn van mentaal welbevinden. Kinderen met meerdere ACEs én meerdere PACEs, functioneren op latere leeftijd vaak beter dan kinderen met weinig positieve ervaringen. De aanwezigheid van PACEs is dus geen luxe, maar een beschermende noodzaak. Elk moment van nabijheid, erkenning of co-regulatie draagt bij aan het fundament waarop een kind verder kan bouwen.
De Nederlandse organisatie Augeo maakt prachtige infographics over de ACEs en de PACEs.
Wat betekent dat voor jou als professional?
Jouw betrokkenheid is nooit te klein! Door actief te investeren in positieve ervaringen, zoals het bieden van veiligheid, voorspelbaarheid, erkenning, speelkansen en ruimte voor herstel, kan jij bijdragen aan de gezonde ontwikkeling van alle kinderen, in het bijzonder van de kinderen die ingrijpende ervaringen meemaken. Volgend filmpje van Overhoop (Koning Boudewijn Stichting) maakt dit visueel: Overhoop
Je hoeft niet alles op te lossen om belangrijk te zijn. Aandacht voor verontrusting is dan ook geen dramatische interventie, maar een oefening in dagelijkse presentie. Het betekent dat je de signalen van een kind serieus neemt, zonder ze te problematiseren. Het betekent dat je ruimte maakt voor het verhaal achter het gedrag. Dat je weet dat veerkracht niet alleen een persoonlijke eigenschap is, maar iets dat groeit in context: in relaties, in herhaling, in kleine momenten van bevestiging.
Een trauma-sensitieve bril helpt ons om gedrag anders te begrijpen. Kinderen die stress of trauma ervaren, laten dat niet altijd rechtstreeks zien. Soms uit zich dat in teruggetrokken gedrag, opstandig gedrag, of in signalen die we maatschappelijk bestempelen als ‘moeilijk’. Maar vaak zijn het pogingen tot zelfbescherming. Hun stress-systeem is dan afgesteld op gevaar, zelfs (en voor sommige kinderen vooral) als er op dat moment geen echt gevaar dreigt. In die context wordt het extra belangrijk om de vraag te stellen: “Wat is jou overkomen?” in plaats van “Wat is er mis met jou?”.
Aandacht voor verontrusting vanuit die trauma-sensitieve bril betekent dat je als professional breder kijkt dan enkel het beschermen van kinderen. Je versterkt hun draagkracht. Het begrip opent het gesprek over veiligheid en herstel. Het maakt ruimte voor nuance, tijdelijkheid en context. Zo maak je hulpverlening menselijker, minder polariserend, en meer verbonden.
Vanuit jouw werk met kinderen en jongeren, ouders, en gezinnen, werk je mee aan een context waarin kinderen mogen leren dat de wereld voornamelijk veilig, responsief en betrouwbaar zal zijn. En dat is uiteindelijk de beste bescherming die er bestaat. Dat vraagt om relationele nabijheid: een houding waarbij je aanwezig bent, afstemt, en bewust ruimte maakt voor wat een kind nodig heeft. Die houding is fundamenteel, want je hoeft geen therapeut te zijn om therapeutisch te zijn. Ook al kun je de context van het kind niet veranderen, jouw reactie, warm, traag, en afgestemd, kan wel degelijk een helend effect hebben.
Trauma-sensitieve zorg is een uitnodiging om met zorg en kennis van zaken nabij te zijn. Omdat kinderen recht hebben op meer dan veiligheid. Ze hebben recht op kansen. En daar kan jij, als betrokken professional, elke dag opnieuw aan bijdragen.
