Jeugddelinquentie

Als wordt vastgesteld (via een proces-verbaal) dat een minderjarige een delict pleegde (of ervan verdacht wordt), is eerst het jeugdparket aan zet.

Het parket heeft op basis van het decreet jeugddelinquentierecht verschillende mogelijkheden: 

• seponeren, al dan niet met een waarschuwingsbrief of -oproep
• voorwaarden opleggen (waaronder een plaats- of contactverbod, een leerproject volgen, een behandeling volgen)
• een positief project
• een bemiddelingsaanbod

Bij ernstige feiten kan het jeugdparket de jeugdrechter vorderen om een maatschappelijk onderzoek uit te voeren en een voorlopige maatregel te nemen. Daarbij houdt de jeugdrechter rekening met de leeftijd en persoonlijkheid van de jongeren, de leefomgeving, de veiligheid van de jongere en het gevaar dat de jongere voor de samenleving vormt. In de fase ten gronde kan de jeugdrechtbank ook nog een sanctie opleggen. 

Zowel bij het parket, als de jeugdrechter, als finaal in de fase ten gronde kunnen jeugddelicten op een herstelgerichte en constructieve manier afgehandeld worden. 

De cijfers worden voorgesteld van de diensten voor herstelgerichte en constructieve afhandeling (HCA) naar afhandelingsvorm: gemeenschapsdienst, herstelgericht groepsoverleg (hergo), herstelbemiddeling, leerproject en positief project.

Jongeren worden om heel uiteenlopende redenen bij een HCA-dienst aangemeld. De belangrijkste type delicten zijn, in lijn met 2021: 'opzettelijke slagen en verwondingen' (25%), ‘zwaardere diefstallen’ (12,9%) en ‘drugsgerelateerde feiten’ (8,7%).

Het decreet jeugddelinquentierecht kiest er uitdrukkelijk voor om een heldere, snelle en constructieve reactie te geven op jongeren die een delict plegen of daarvan verdacht worden. De nadruk in dat decreet ligt op ambulante reactievormen, waaronder delictgerichte contextbegeleiding. 

Bij een delictgerichte contextbegeleiding worden jongeren intensief ambulant begeleid en wordt ook de context van de jongere actief betrokken. Die reactievorm wordt ingezet om te vermijden dat jongeren in een gemeenschapsinstelling worden geplaatst of om ervoor te zorgen dat ze sneller en met begeleiding kunnen uitstromen. Als een delictgerichte contextbegeleiding gecombineerd wordt met een plaatsing in een gemeenschapsinstelling, dan is het een onderdeel van een gedeeld (forensisch) traject.

Deze reactievorm is intussen sterk vertrouwd in Vlaanderen. In 2022 liepen er 129 begeleidingen, iets minder dan in 2021 (137 begeleidingen). Daarnaast wordt delictgerichte contextbegeleiding ook nog ingezet na kortverblijf.

In meer ernstige dossiers kan het jeugdparket een jeugdrechter vorderen. Het dossier wordt dan voorbereid en verder opgevolgd door de sociale dienst jeugdrechtbank (SDJ). 

In tegenstelling tot de instroom van jeugddelicten op de jeugdparketten (zie hoger), kende het aantal nieuwe vorderingen jeugddelict in 2020 een opvallende daling, die allicht samenhangt met de neveneffecten van de coronasituatie. 

Zowel in 2021 als in 2022 is opnieuw een toename zichtbaar. In 2022 werden ongeveer 1.560 nieuwe vorderingen jeugddelict bij de sociale dienst jeugdrechtbank opgetekend.

Nieuw is ook de zogeheten derde vorderingsgrond VOS na jeugddelict, waardoor een jongere ook door een verontrustende (leef)situatie door de jeugdrechter kan worden opgevolgd, nadat een jeugddelict is vastgesteld. In 2022 werd 121 keer gebruikgemaakt van die nieuwe vorderingsgrond, tegenover 150 keer in 2021. 

De overgrote meerderheid van het aantal dossiers dat de sociale dienst jeugdrechtbank behandelt gaat over kinderen en jongeren die zich in een verontrustende (leef)situatie bevinden. Begeleidingen door een delict zijn een minderheid. Verhoudingsgewijs zijn er ongeveer 88 procent jongeren in begeleiding door een verontrusting, ongeveer 8,2 procent door een delict en een kleine 4 procent zowel door een delict als door een verontrustende situatie.

Een jeugdrechter kan een jongere door een ernstig jeugddelict of een ernstige verontrustingsituatie in een gemeenschapsinstelling (GI) plaatsen. Dat laatste is vanaf 1 maart 2023 niet meer mogelijk.

In de onderstaande figuur geven we een overzicht van het aantal opnames in de gemeenschapsinstellingen van 2018 tot 2022, opgesplitst naar opnamevorm (regulier, time-out of kortverblijf).

In totaal waren er in 2022 1.734 opnames (in 2021: 1.560), waarvan 1.035 (of 59,7%) door een delict en 699 (of 40,3%) door een verontrustingsituatie of een time-out. 

Bij een plaatsing naar aanleiding van een jeugddelict kan het zowel gaan om een reguliere gesloten begeleiding als om een kortverblijf van 14 dagen. Dat laatste is er in de coronaperiode gekomen als antwoord op de verhoogde druk op de gemeenschapsinstellingen en wordt nog decretaal verankerd. Per regio wordt in samenwerking met bestaande partners versterkt ingezet op een snelle uitstroom uit de GI en de opstart van een gedifferentieerd ambulant traject, op maat van de jongere. In 2022 betrof het ongeveer 300 plaatsingen bij kortverblijf, tegenover 215 in 2021. 

Een gesloten begeleiding geldt altijd als allerlaatste optie, maar kan ook een (her)start betekenen, met een intensief traject waarbij externe partners en de thuiscontext actief betrokken worden.