Een aantal echtscheidingen verloopt zeer conflictueus. Daarbij raakt vaak het belang en het perspectief van het kind uit beeld.
Sterk conflictueuze scheidingen leiden bij kinderen doorgaans tot ernstige gevolgen op korte en lange termijn voor hun welzijn.
Langdurige conflicten bij scheiding werken vaak door in professionele contexten (dienstverlening, basisvoorzieningen, hulpverlening, justitie).
Blijf ook bij conflictueuze scheidingen zorgvuldig omgaan met klachten van ouders over de behandeling van het kind bij de andere ouder. Deze klacht is niet per definitie een uiting van het conflict.
Waarover gaat het?
De meeste scheidingen gaan gepaard met een periode van strijd, conflict, boosheid, … Dat is psychologisch gezien bijna onvermijdelijk en wordt als normaal en heilzaam gezien. Het helpt de ex-partners om van elkaar los te komen en een eigen leven te beginnen. 'Vechten' en 'de ander de schuld geven' zijn aanvankelijk nuttig om het gevoel van eigen falen en verdriet nog even weg te houden. We spreken pas van hoog-conflictueuze (of vecht-) scheidingen als er sprake is van veelvuldige, grote en lang aanslepende conflicten en onderling wantrouwen. De ex-partners zijn niet meer in staat om tot goede oplossingen te komen. Er is sprake van zeer negatieve gevoelens ten opzichte van elkaar en soms acties om de ander schade toe te brengen. Men is gevangen geraakt in strijdspiralen en ziet dat soms niet meer.
Chronische conflicten kunnen zo sterk zijn dat niet alleen de ex-partners en hun netwerk erin verstrikt raken, maar ook professionals. De druk om positie in het conflict te nemen is erg groot en wat men ook doet, het lijkt altijd verkeerd te zijn. In deze situatie is een meerzijdig-partijdige houding van de hulpverlener belangrijk. Hierbij kan de hulpverlener zich verplaatsen in verschillende perspectieven die aan bod komen (C. Wiewauters, persoonlijke communicatie, 6 april 2023). Voor meer informatie over deze vaardigheid zie: ‘handvatten voor hulpverleners’.
De groep van ex-partners die langdurig met elkaar in conflict gaan, legt beslissingen over hun scheiding vaak in handen van juridische procedures. Vaak blijven deze aanslepen of worden er nieuwe opgezet. Zo worden ouders en kinderen afhankelijk van rechtspraak en verdwijnt hun eigen verantwoordelijkheid naar de achtergrond.
De levenskwaliteit van de ouders en kinderen komt erg onder druk te staan. De conflicten maken het moeilijk voor iedereen om het leven na de scheiding opnieuw vorm te geven en op te bouwen.
Hoe vaak komt het voor?
- Volgens een raming van het onderzoek Scheiding in Vlaanderen is er sprake van ongeveer 1 op 5 hoog-conflictueuze scheidingen.
- Ook in Nederland spreekt men over ongeveer 20% van de scheidingen die problematisch zou verlopen.
- Er is sprake van ongeveer 10% van de kinderen die ernstige gevolgen dragen van dit problematisch verloop van scheidingen.
Gevolgen voor de kinderen
Door de hevige spanningen en conflicten is het voor ouders erg moeilijk om het perspectief van het kind te zien en voorop te stellen. Het kind wordt mee gezogen in de strijd tussen de ouders. Het kind zelf komt in een heel moeilijke, zo niet onhoudbare, spreidstand terecht met de druk om te ‘moeten’ kiezen tussen beide ouders.
Conflict betekent keuze maken. Daarom wordt het voor een kind moeilijk om een relatie op te bouwen met beide ouders. Iets goeds zeggen over de ene ouder kan niet, want dan is de andere ouder slecht en omgekeerd. Dit is in strijd met de wezenlijk basisbehoefte van kinderen om een positieve band met beide ouders te ontwikkelen. Kinderen ervaren mogelijk zeer grote loyaliteitsconflicten en zoeken (onbewust) naar strategieën om de situatie te overleven, bv. kiezen voor een bepaalde ouder of zich erg verantwoordelijk voelen voor het welbevinden van de ouder(s) (parentificatie).
Op lange termijn is er sprake van een verhoogde kans op emotionele problemen en depressieve gevoelens, slechtere schoolprestaties en vaker problemen bij het aangaan van relaties.
Omgaan met langdurige conflicten in professionele settings
Hulpverlening
Voor de groep van ex-partners met langdurige conflicten volstaat het ‘gewone’ aanbod (bv. bemiddelingstrajecten, het opmaken van een ouderschapsplan, versterken van de communicatie tussen de ouders) niet. Ouders in hoog-conflictueuze scheiding voelen zich hier doorgaans niet mee geholpen.
De aanpak van hoog-conflictueuze scheidingen vraagt deskundige professionele ondersteuning. Hiervoor bestaat al heel wat vormingsaanbod en literatuur. Er zijn ook specifieke interventies uitgewerkt om vastgelopen situaties van vechtscheidingen te helpen doorbreken. Een overzicht van methodieken in Nederland is uitgewerkt in het rapport van de kinderombudsman in 2014. Een bewezen effectieve interventie, gericht op ouders is ‘Kinderen uit de knel’. Het gaat om een therapeutisch programma voor gezinnen die vastgelopen zijn in conflicten rond echtscheiding. Ook ‘Parallel Solo Ouderschap’ is een aangewezen interventie voor ouders in hoog-conflictueuze scheidingssituaties. Door het contact tussen de ex-partners te reduceren tot het minimum wordt verder conflict voorkomen. Voor meer informatie over deze interventies zie: ‘handvatten voor hulpverleners’.
Basisvoorzieningen en eerstelijnsvoorzieningen
Natuurlijk komen ouders ook terecht in andere contexten, zoals op school, in de kinderopvang, bij de arts, bij Kind en Gezin, een Huis van het Kind, CAW's … In deze contexten kan het conflict tussen de ouders ook een rol gaan spelen.
Natuurlijk komen ouders ook terecht in andere contexten, zoals op school, in de kinderopvang, bij de arts, bij Kind en Gezin, een Huis van het Kind, CAW’s … In deze contexten kan het conflict tussen de ouders ook een rol gaan spelen.
Het Huis van het Kind is opgericht in opdracht van de Vlaamse gemeenschap. Deze basisvoorziening biedt preventieve gezinsondersteuning die afgestemd is op de noden van de lokale bewoners. Bij elke vestiging kan men terecht voor preventieve gezondheidszorg, ontmoeting en opvoedingsondersteuning. De Huizen van het Kind zijnheel toegankelijk voor iedereen, maar specifiek richten ze zich op kwetsbare gezinnen. Ze geven dus zelf informatie maar verwijzen ook door naar externe hulpverleners. Op deze manier hebben ze voor iedereen een aangepast en uniek aanbod.
Het Centrum Algemeen Welzijnswerk (CAW) is een eerstelijnsorganisatie. Ze biedt rechtstreekse en toegankelijke zorg om de drempel naar de hulpverlening laag te houden voor iedereen. Daarnaast beschikt ze over een divers aanbod van oppervlakkige tot meer intensieve ondersteuning. Het CAW buigt zich over verschillende thema’s, waaronder ‘relatie, gezin en omgeving’. In dit thema heeft scheiding een groot aandeel. Deze basisvoorziening geeft zelf emotionele en praktische informatie, maar kan ook doorverwijzen naar interessante websites. Er wordt altijd begonnen met het toepassen van psycho-educatie vooraleer er wordt overgegaan op trajectbemiddeling. Het CAW vindt het belangrijk om ouders te laten inzien dat het ouderschap gereorganiseerd dient te worden
Belangrijk voor mensen die werken in deze contexten is dat ze bewust omgaan met de scheidingssituatie en vermijden dat hun tussenkomsten bijdragen aan de conflicten. Daarbij kan het helpend zijn om de ouder(s) te erkennen in de zorg voor hun kind en daarbij steeds een verbinding te maken met de noden en behoeften van de kinderen.
Het komt regelmatig voor dat ouders klachten over elkaar uiten wat betreft de zorg voor kinderen. Wanneer ouders verwikkeld zijn in wat men kan zien als een hoog-conflictueuze scheiding, bestaat de kans dat de klachten niet ernstig genomen worden en toegeschreven worden als een nieuw element in het conflict tussen de ex-partners. Toch blijft het nodig om vragen en klachten van ouders altijd ernstig te beluisteren.
Bronnen:
Deze tekst is in hoofdzaak gebaseerd op de factsheet vechtscheiding, opgemaakt in Nederland, en het artikel ‘Gevangen in hoog conflict na scheiding’ (Cottyn, L., 2016).Factsheet vechtscheidingen, Nederland Richtlijn scheiding, Nederland
