De mate van vaderbetrokkenheid wordt beïnvloed door verschillende factoren, zoals de samenwerking met de moeder, mentale gezondheid en vroege participatie rond zwangerschap en geboorte. Actieve en goed ondersteunde vaders bouwen een sterke band op met hun kinderen en dragen zo bij aan hun ontwikkeling en welzijn.
Samenspel en coparenting met moeders
- Het concept ‘coparenting’ verwijst naar een vorm van opvoeden waarbij beide ouders gezamenlijk verantwoordelijkheid dragen. Het omvat niet alleen de verdeling van zorgtaken, maar ook de onderlinge steun, samenwerking en afstemming die ouders tonen in de zorg en opvoeding van hun kinderen.
- De kwaliteit van coparenting en relationele harmonie tussen ouders sterke voorspellers zijn van de mate waarin vaderlijke betrokkenheid daadwerkelijk doorwerkt in positieve ontwikkelingsuitkomsten bij kinderen. Dit geldt voor nooit getrouwde, getrouwde, samenwonende of (gescheiden) niet samenwonende ouders (Altenburger et al., 2020; Carlson et al., 2008; Pruett et al., 2004).
- Goed co-ouderschap leidt tot meer responsiviteit, betere grenzen en positieve uitkomsten voor kinderen, zoals minder depressieve symptomen en betere schoolprestaties (Cowan et al., 2014; Pruett et al., 2019).
- Soms wordt de betrokkenheid van vaders in de opvoeding bepaald door de mate waarin de moeder dit toelaat (maternal gatekeeping). Ook de steun en aanmoediging van de moeder kunnen ertoe bijdragen dat mannen hun rol als vader opnemen (Parke, 2002).
- Bij samengestelde gezinnen is de dynamiek echter complexer. De rol van stiefouders hangt af van de mate waarin hun partner hen stimuleert of beperkt in het opnemen van ouderlijke taken. Biologische ouders moeten tegelijkertijd hun loyaliteit verdelen tussen kinderen en een nieuwe partnerrelatie, wat spanningen en afwegingen kan veroorzaken (Pasteels & Mortelmans, 2013; Audenaert, 2022; Schrodt & Braithwaite, 2011). Huidige benaderingen van samenwerking tussen ouders kunnen daarom niet zonder aanpassingen worden toegepast in deze gezinnen.
- Na een scheiding heeft 80% van de Vlamingen binnen tien jaar een nieuwe partnerrelatie, (Pasteels & Mortelmans, 2013).
- 13% van de gezinnen in Vlaanderen is een samengesteld gezin (Audenaert, 2022).
- Interventies die de samenwerking en communicatie tussen ouders versterken hebben dus een indirect maar groot effect op de vader-kindrelatie.
Mentale gezondheid en stressregulatie bij vaders
- Mentale gezondheidsproblemen bij vaders (zoals depressie na de geboorte van een kind) zijn geassocieerd met ongunstige effecten op het gedrag en emotioneel welzijn van hun kinderen (Cheung & Theule, 2019; Ramchandani et al., 2005).
- Mannen lopen risico op verhoogde mentale problemen tijdens de overgang naar het vaderschap, met prevalentiecijfers in de perinatale periode tot wel 8% voor klinische depressie, 11% voor angststoornissen en 6% tot 9% voor verhoogde stress (Le Bas et al., 2025).
- Interventies moeten daarom niet alleen op opvoedvaardigheden mikken, maar ook op stressvermindering, copingstrategieën en psychologische steun.
Vroege betrokkenheid via prenatale zorg en geboorte- en ouderschapsverlof
- Studies tonen aan dat vroege, intensieve betrokkenheid samenhangt met sterkere hechting, een betere sociaal-emotionele ontwikkeling van het kind en een grotere kans dat vaders langdurig betrokken blijven in de opvoeding (Huerta et al., 2013; Sarkadi et al., 2008).
- De periode rondom zwangerschap en geboorte is een cruciale ingang om vaderparticipatie te versterken. Onderzoek laat zien dat wanneer vaders actief worden betrokken bij prenatale zorg, dit niet alleen de gezondheid van moeder en kind ten goede komt, maar ook de betrokkenheid van vaders bij het gezin vergroot. Hun aanwezigheid bij medische afspraken, echo’s en voorlichtingsmomenten versterkt het gevoel van verantwoordelijkheid en verbondenheid met het ongeboren kind (Redshaw & Henderson, 2013).
- Bovendien heeft vaderlijke steun tijdens de zwangerschap een bewezen positief effect op gezondheidsgedrag van moeders, zoals minder alcohol- en tabaksgebruik, en daarmee indirect op de gezondheid van het kind (Alio et al., 2010).
- Door vaders en meeouders vanaf de eerste dagen ruimte te geven om zorg op te nemen via het geboorteverlof, ontstaat de mogelijkheid om een hechte band met hun kind op te bouwen en actief bij te dragen aan de zorg voor moeder en baby. Het draagt ook bij aan eerlijkere verdeling van zorgtaken tussen ouders, minder stress en een lager risico op postnatale depressie bij zowel moeders als vaders (Cowan & Cowan, 2019).
- Cijfers ouderschapsverlof: Cijfers op maat | Opgroeien
