Belang van vaders voor de opvoeding

Wetenschappelijk onderzoek naar vaderschap heeft zich pas vanaf de jaren zeventig systematisch ontwikkeld.  Lamb (1976) was één van de eersten die vaderschap serieus als onderzoeksobject beschouwde. Hij en andere theoretici benadrukten dat vaders geen eendimensionale rol vervullen, maar meerdere functies hebben, zoals verzorger, rolmodel, kostwinner en beschermer. 

In de jaren tachtig verschoof de focus naar de effecten van vaderbetrokkenheid op de ontwikkeling van kinderen. Studies vergeleken kinderen in traditionele gezinnen met kinderen bij wie de vader actief betrokken was bij verzorging en opvoeding (Russel, 1983, 1986; Lamb, Pleck & Levine, 1985; Radin, 1994 in Lamb, 1998). Daarbij werd duidelijk dat kwalitatieve aspecten van interacties belangrijker zijn dan louter de hoeveelheid tijd die vaders doorbrengen met hun kinderen (Lamb, 2010). Het gezinsklimaat en de interacties binnen het bredere systeem zijn vaak bepalender voor kinduitkomsten dan de relatie met één ouder afzonderlijk (Cowan & Cowan, 2019; Cabrera & Volling, 2019). Dit sluit aan bij een systemisch perspectief op vaderschap: de vader-kindrelatie krijgt betekenis en impact binnen de bredere gezinscontext.  

De veranderende zorgidealen weerspiegelen zich steeds meer in beleid. Waar vaderbetrokkenheid vroeger amper aandacht kreeg, groeit vandaag het besef dat actief vaderschap niet alleen belangrijk is voor gezinnen, maar ook voor de samenleving als geheel. Het thema doorkruist meerdere beleidsdomeinen, zowel Vlaams als federaal: Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, Onderwijs, Werk, Integratie en Gelijke Kansen. 

Binnen Vlaanderen krijgt actief vaderschap aandacht in horizontale plannen rond armoedebestrijding en gelijke kansen. EXPOO en Gelijke Kansen Vlaanderen ondersteunen projecten die vader-kindrelaties versterken en zetten goede praktijken in de kijker. Ook lokale besturen spelen een belangrijke rol door opvoedingsinstellingen, scholen en gezinnen samen te brengen en vaderschap expliciet op de agenda te plaatsen. 

Op federaal niveau ligt de nadruk op maatregelen die vaders in staat stellen hun zorgrol actiever op te nemen. Voorbeelden van recente verwezenlijkingen:  

• Uitbreiding geboorte- en ouderschapsverlof: sinds 1 januari 2023 werd het vaderschaps- of geboorteverlof verlengd van 15 naar 20 dagen, zowel voor werknemers als zelfstandigen. 
• Ouderschapsverlof voor pleegzorgers: sinds juli 2025 hebben langdurige pleegzorgers recht op ouderschapsverlof. 
• Invoering familiekrediet: verlofrechten worden niet langer strikt aan de ouder gekoppeld, maar aan het kind. Gezinnen kunnen zo flexibeler bepalen wie het verlof opneemt. Ook grootouders kunnen een deel opnemen, en alleenstaande ouders krijgen automatisch toegang tot het volledige verlof. 

Deze maatregelen tonen dat de overheid meer ruimte creëert voor een gelijkwaardige verdeling van zorgtaken. Tegelijk blijft er nood aan blijvende opvolging en afstemming tussen beleidsdomeinen, zodat vaderbetrokkenheid structureel verankerd raakt. 

• Onderzoek toont aan dat vaders, naast moeders, een belangrijke en eigen invloed hebben op de ontwikkeling van kinderen (Henry et al., 2020). Vaderbetrokkenheid blijkt in de dagelijkse en sociaal-emotionele opvoeding een positieve invloed te hebben op de sociale, emotionele en cognitieve ontwikkeling van kinderen. Dit effect is zelfs sterker bij kinderen in minderheidsposities (Henry et al., 2020).   
• Daarnaast fungeert een betrokken vader als een beschermende factor tegen de ontwikkeling van risicogedrag (De Roos & Bucx, 2015).  
• Vaders kunnen bovendien belangrijke mannelijke rolmodellen zijn, met name voor hun zoons (FIRA, 2007).   
• Het ontbreken van actieve betrokkenheid van vaders vormt juist een risico voor de ontwikkeling van kinderen. Onderzoek laat bijvoorbeeld zien dat dochters die geen betrokken vader hebben, vaker risicovol seksueel gedrag ontwikkelen (Miller et al., 2022).