Hoe herken je ouders onder stress?

Op de wegpagina opvoedstress van Kind en Gezin is een onderscheid gemaakt tussen 3 stressniveaus, voor de duidelijkheid ingedeeld in de kleuren groen, oranje en rood.  

Dit is geen zwart- wit verhaal, maar kan handvaten geven om ouderlijke stress te herkennen bij ouders.   

Per kleur worden enkele kenmerken opgesomd. De zwarte lijn geeft een beeld van het stressniveau van een ouder op de lange termijn. Het is het beeld op de langere termijn dat we voor ogen moeten houden om een inschatting te maken van wat nodig kan zijn om de ouder op weg te helpen.     

Enkele vragen die kunnen helpen om meer inzicht te krijgen in dat beeld op langere termijn zijn bijvoorbeeld:  

• Hoe lang heeft de ouder al het gevoel dat hij/zij op z’n tandvlees zit?  
• Komen piekmomenten van stress steeds sneller na elkaar of zit er veel tijd tussen piekmomenten van stress?  
• Kan de ouder nog herstellen na een moment van stress?  
• Hoe reageert de ouder op nieuwe (kleine) bronnen van stress?  
• Reikt de ouder nog uit naar een netwerk of hulpbronnen die mee kunnen ondersteunen? Voelt de ouder zich nog verbonden met belangrijke anderen rondom zich? 
• Zijn er fysieke, cognitieve, emotionele of relationele signalen die wijzen op de impact van langdurige stress?  
• Merken we bij de ouder dat ze een sterke tunnelvisie hebben waarbij nog maar weinig ruimte is voor de mentale wereld van het kind?  
• Merken we bij de ouder een meer dwingende, controlerende vorm van opvoeding, als een snelle poging om energie te besparen?    
• Merken we bij de ouder gevoelens van angst om het niet goed te doen, te falen, zich te schamen of schuldig te voelen?  

 Je ziet dat het voor de ouder lukt om voor de jonge kinderen te zorgen: alle ballen in de lucht te houden, de situatie de baas te kunnen, je neemt de tijd om echt naar je kinderen te kijken en te luisteren, je kunt genieten van interacties met je kinderen, …   

In de zwarte lijn zie je dat dit niet betekent dat er geen kleine crisis kan zijn. Bijvoorbeeld: Je peuter tekent met stift op je salontafel, je baby doet de hele pamper vol op een moment dat je net verse kleren aangedaan hebt en je op tijd moet vertrekken..., maar de ouder kan hiermee om en dit zakt snel terug weg. Je slaagt er als ouder in de rust terug te vinden en tijdig terug te ontspannen.   

Op maat van ouders uitgelegd.

Je ziet dat het voor de ouder soms lastig of vermoeiend is om voor de jonge kinderen te zorgen. Het energieniveau van de ouder verzwakt, de ouder vindt het bijvoorbeeld lastiger om ’s morgens op te staan om opnieuw een dag met de kinderen door te brengen.  Je merkt een meer controlerende en weinig autonomie ondersteunende vorm van opvoeding. Je merkt prikkelbaarheid, vermoeidheid, onrust …  

In de zwarte lijn, het beeld op de langere termijn, zie je dat de ouder er niet meer in slaagt om het stressniveau te reduceren, om helemaal te ontspannen. Er blijft een spanning op de elastiek en bij een kleine crisis blijft de ouder steken op een hoger stressniveau. Er is bij stresserende situaties een soort mist in je hoofd, het is moeilijk om helder na te denken over oplossingen of je mist de energie om naar oplossingen of extra tijd en ruimte te zoeken.   

Op maat van ouders uitgelegd.

Je merkt dat de ouder het niet meer in de hand heeft, een chronisch gejaagde ademhaling heeft, geen energie meer heeft om iets te doen, niet meer inspeelt op wat de kinderen nodig hebben, wil weglopen en verdwijnen uit de situatie, …  De ouder voelt zich uitgeput, gefaald en geeft aan het ouderschap beu te zijn.  

In de zwarte lijn zie je dat het herstel ontbreekt. Rode pieken heeft elke ouder wel eens, maar het ontbreken van herstel tussen de rode pieken zorgt ervoor dat het chronisch wordt. De elastiek van de ouder staat op springen.  Elke nieuwe stresssituatie kan dan ofwel voor een volledig afhaken ten aanzien van het kind zorgen (bevries-modus) ofwel voor een vlucht- of vechtreactie zorgen.  

Op maat van ouders uitgelegd.

Wanneer ouders een hoge mate van ouderlijke stress ervaren, kan je dit merken aan de mate waarin ze hun psychologische basisbehoeftes bevredigd of net gefrustreerd weten. 

Wanneer een ouder...

• weinig gevoel van competentie ervaart in het ouderschap (bv. met de uitspraak ‘ze luisteren niet naar mij’ of ‘ik begrijp hen niet’)   "I believe my children deserve a better mother. It is hard to say, but I prefer to be honest. "
• het gevoel heeft weinig keuzevrijheid te hebben (bv. met de uitspraak ‘ik heb het gevoel dat ik alleen maar goed ben voor de was en de plas’)  "I feel like I do not exist. I do not have the right to exist as a person. I must only be there to cook, take care of their needs, solve the problems they have, and be their personal secretary, things like that."
• weinig liefde en verbinding ervaart met of ten aanzien hun kinderen (bv. met de uitspraak ‘ze zijn precies niet blij om mij te zien’)  "I feel like my children do not respect me. I am especially frustrated by the lack of appreciation for everything that I do for them. I feel like, this is normal. Mom takes care of everything and then they go about their little lives, but they do not listen to me. (...) I feel like they do not care about me, they do not respect me. "

... dan is de mate van ouderlijke stress vermoedelijk erg hoog.   

Meer informatie op maat van ouders over psychologische basisbehoeftes van ouders: Stress aanpakken en Je kind mag zichzelf zijn.

(De citaten komen uit Van Der Kaap-Deeder, J., Soenens, B., Mabbe, E., Dieleman, L., Mouratidis, A., Campbell, R., & Vansteenkiste, M. (2019). From Daily Need Experiences to Autonomy-Supportive and Psychologically Controlling Parenting via Psychological Availability and Stress. Parenting, 19(3), 177–202)

Als mensen in balans zijn, dan zijn ze in staat tot mentaliseren. 

Mentaliseren betekent dat je ervan uit gaat dat gedrag en uitspraken van mensen voortkomen uit een innerlijke belevingswereld. Je gaat op zoek naar de betekenis achter het gedrag en je bent je bewust van de impact van het gedrag van de ander op jou. Iedereen heeft een punt waarop stress de overhand neemt. Waar je voordien nog kan reflecteren, nadenken over jezelf en de ander, ga je dan over naar een minder genuanceerde manier van denken. Je wordt meer zwart wit in je denken en gaat meer vanuit emotie reageren. Je staat minder open voor hetgeen de ander brengt. Uitspraken zijn gekleurd met woorden als altijd, nooit, niemand... Reacties en uitspraken zijn heftiger dan je zou verwachten. Je hangt sterk vast aan je eigen overtuiging en kan moeilijk de ideeën van de ander als relevant beschouwen. We kunnen zeggen dat je capaciteit tot mentaliseren op dat moment zo goed als verdwenen is.  

Wanneer het vermogen tot mentaliseren onder druk komt te staan, ontlokt moeilijk kind gedrag gemakkelijker ervaringen van stress en zijn ouders ook sneller geneigd om op moeilijkheden te reageren met een meer dwingende en minder autonomie ondersteunende opvoedingsstijl. 

Bronnen