Een veranderingstheorie (ook wel ‘theory of change’) beschrijft hoe en waarom je verwacht dat jouw acties zullen leiden tot de gewenste maatschappelijke impact. Het is een visueel en/of tekstueel schema dat de samenhang toont tussen:
- Impact: de uiteindelijke maatschappelijke verandering die je nastreeft
- Lange termijn effecten (outcome): de resultaten op middellange tot lange termijn
- Korte termijn effecten (output): de zichtbare veranderingen op korte termijn
- Acties: de concrete activiteiten die je onderneemt
Een veranderingstheorie helpt je om de logica achter je aanpak scherp te stellen, te communiceren en te toetsen.
Stappenplan: zo bouw je een veranderingstheorie op
Wil je structureel verandering creëren, maar weet je niet waar te beginnen? Met dit stappenplan bouw je stap voor stap een heldere veranderingstheorie op — van probleemverkenning tot concrete acties en impact.
Stap 1: bepaal je scope
Wat wil je precies veranderen, voor wie en waarom? Formuleer een duidelijke kernuitdaging.
👉 Voorbeeld: “We willen de participatie van ouders met een migratieachtergrond aan ouderactiviteiten verhogen, omdat hun betrokkenheid bij de school nu laag is.”
Stap 2: analyseer de situatie
Bekijk de uitdaging vanuit verschillende perspectieven:
- Human centered design: breng de leefwereld van de doelgroep in kaart en betrek hen actief bij het proces.
👉 Voorbeeld: Organiseer een focusgroep met ouders om hun drempels en wensen te begrijpen. - Waarderende benadering: onderzoek wat er al goed werkt en bouw daarop verder.
👉 Voorbeeld: Analyseer succesverhalen van ouders die wél actief deelnemen. - Systemisch denken: breng oorzaken en gevolgen in kaart met een issue tree.
👉 Voorbeeld: Maak een schema van factoren die de participatie beïnvloeden (bv. taal, tijd, vertrouwen).
Stap 3: breng de stakeholders in kaart
Wie heeft invloed op de uitdaging of wordt erdoor beïnvloed? Denk aan ouders, leerkrachten, directie, lokale partners, enz.
💡 Tip: Gebruik dit sjabloon om snel en duidelijk inzicht te krijgen in de rollen, invloed en betrokkenheid binnen jouw stakeholderlandschap.
Stap 4: bouw de veranderingstheorie op
Werk met een flap en post-its of gebruik een digitaal canvas. Maak vier kolommen:
- Impact: wat is de ultieme maatschappelijke verandering die je wil bereiken?
- Lange termijn effecten (outcome): welke duurzame resultaten verwacht je?
- Korte termijn effecten (output): welke eerste zichtbare veranderingen wil je zien?
- Acties: welke activiteiten ga je ondernemen?
Voorbeeldschema:
| Acties | Korte termijn effecten | Lange termijn effecten | Impact |
| Organiseren van oudercafés | Meer ouders nemen deel | Ouders voelen zich meer betrokken | Gelijke onderwijskansen voor alle kinderen |
| Taalondersteuning aanbieden | Ouders voelen zich welkom | Ouders communiceren makkelijker met school | Gelijke onderwijskansen voor alle kinderen |
💡 Tip: Begin bij de impact en werk terug naar acties. Check telkens: “Zullen deze acties voldoende zijn om dit effect te bereiken?”
Bekijk zeker ook nog eens dit sjabloon. Hier vind je alles nog eens overzichtelijk op een rijtje.
Stap 5: check kritisch en stuur bij
- Bekijk je veranderingstheorie in beide richtingen:
- Leiden de acties tot de gewenste effecten?
- Zijn de effecten logisch verbonden met de impact?
- Zijn er blinde vlekken of ontbrekende schakels?
- Werk je veranderingstheorie bij op basis van feedback van het team en stakeholders.
Praktische tips
- Werk participatief: betrek je doelgroep en partners bij het opstellen van de veranderingstheorie.
- Gebruik sjablonen: maak gebruik van bestaande tools zoals een Theory of Change-canvas of stakeholdermapping.
- Formuleer positief: richt je op wat je wél wil bereiken.
- Blijf flexibel: een veranderingstheorie is een levend document en mag aangepast worden.
Checklist: Is mijn veranderingstheorie sterk?
- Is de kernuitdaging duidelijk en afgebakend?
- Zijn de perspectieven van de doelgroep meegenomen?
- Zijn de effecten logisch opgebouwd richting impact?
- Zijn de acties concreet en haalbaar?
- Is het schema besproken en gedragen door het team?
