Wat is een veranderingstheorie?
Een veranderingstheorie (ook wel ‘theory of change’) beschrijft hoe en waarom je verwacht dat jouw acties zullen leiden tot de gewenste maatschappelijke impact. Het is een visueel en/of tekstueel schema dat de samenhang toont tussen:
- Impact: de uiteindelijke maatschappelijke verandering die je nastreeft
- Lange termijn effecten (outcome): de resultaten op middellange tot lange termijn
- Korte termijn effecten (output): de zichtbare veranderingen op korte termijn
- Acties: de concrete activiteiten die je onderneemt
Een veranderingstheorie helpt je om de logica achter je aanpak scherp te stellen, te communiceren en te toetsen.
Stappenplan: zo bouw je een veranderingstheorie op
Wil je structureel verandering creëren, maar weet je niet waar te beginnen? Met dit stappenplan bouw je stap voor stap een heldere veranderingstheorie op — van probleemverkenning tot concrete acties en impact.
Bepaal je scope
Wat wil je precies veranderen, voor wie en waarom? Formuleer een duidelijke kernuitdaging.
👉 Voorbeeld: “We willen de participatie van ouders met een migratieachtergrond aan ouderactiviteiten verhogen, omdat hun betrokkenheid bij de school nu laag is.”
Analyseer de situatie
Bekijk de uitdaging vanuit verschillende perspectieven:
- Human centered design: Breng de leefwereld van de doelgroep in kaart. Betrek hen actief bij het proces.
👉 Voorbeeld: Organiseer een focusgroep met ouders om hun drempels en wensen te begrijpen. - Waarderende benadering: Onderzoek wat er al goed werkt en bouw daarop verder.
👉 Voorbeeld: Analyseer succesverhalen van ouders die wél actief deelnemen. - Systemisch denken: Breng oorzaken en gevolgen in kaart met een issue tree.
👉 Voorbeeld: Maak een schema van factoren die de participatie beïnvloeden (bv. taal, tijd, vertrouwen).
Breng de stakeholders in kaart
Wie heeft invloed op de uitdaging of wordt erdoor beïnvloed? Denk aan ouders, leerkrachten, directie, lokale partners, enz.
💡 Tip: Gebruik dit sjabloon om snel en duidelijk inzicht te krijgen in de rollen, invloed en betrokkenheid binnen jouw stakeholderlandschap.
Bouw de veranderingstheorie op
Werk met een flap en post-its of gebruik een digitaal canvas. Maak vier kolommen:
- Impact: Wat is de ultieme maatschappelijke verandering die je wil bereiken?
- Lange termijn effecten (outcome): Welke duurzame resultaten verwacht je?
- Korte termijn effecten (output): Welke eerste zichtbare veranderingen wil je zien?
- Acties: Welke activiteiten ga je ondernemen?
Voorbeeldschema:
| Acties | Korte termijn effecten | Lange termijn effecten | Impact |
| Organiseren van oudercafés | Meer ouders nemen deel | Ouders voelen zich meer betrokken | Gelijke onderwijskansen voor alle kinderen |
| Taalondersteuning aanbieden | Ouders voelen zich welkom | Ouders communiceren makkelijker met school |
💡 Tip: Begin bij de impact en werk terug naar acties. Check telkens: “Zullen deze acties voldoende zijn om dit effect te bereiken?”
Check kritisch en stuur bij
Bekijk je veranderingstheorie in beide richtingen:
- Leiden de acties tot de gewenste effecten?
- Zijn de effecten logisch verbonden met de impact?
- Zijn er blinde vlekken of ontbrekende schakels?
Werk je veranderingstheorie bij op basis van feedback van het team en stakeholders.
Praktische tips
- Werk participatief: Betrek je doelgroep en partners bij het opstellen van de veranderingstheorie.
- Gebruik sjablonen: Maak gebruik van bestaande tools zoals een Theory of Change-canvas of stakeholdermapping.
- Formuleer positief: Richt je op wat je wél wil bereiken.
- Blijf flexibel: Een veranderingstheorie is een levend document en mag aangepast worden.
Tools en sjablonen
- https://www.phineo.org/magazin/social-impact-navigator
- https://www.toolshero.nl/strategie/stakeholder-mapping/
- https://www.opgroeien.be/kennis/themas/onderbouwd-werken/je-praktijk-beschrijven-en-onderbouwen
Checklist: Is mijn veranderingstheorie sterk?
Is de kernuitdaging duidelijk en afgebakend?
- Zijn de perspectieven van de doelgroep meegenomen?
- Zijn de effecten logisch opgebouwd richting impact?
- Zijn de acties concreet en haalbaar?
- Is het schema besproken en gedragen door het team?
