Bij het woord ‘diagnostiek’ denken we vaak aan het onderzoeken van classificerende diagnoses zoals autisme of ADHD. Dit is een mogelijke vorm van diagnostiek, maar zeker niet de enige. Op deze pagina zetten we enkele vormen van diagnostiek op een rijtje.
Er zijn verschillende vormen van diagnostiek zoals handelingsgerichte diagnostiek, classificerende diagnostiek, casusformulering, inschalingsdiagnostiek en vroegdiagnostiek.
- De verschillende vormen lopen in de praktijk vaak door elkaar: ze kunnen gelijktijdig plaatsvinden en zijn niet beperkt tot één specifieke context of doelgroep.
- Het type diagnostiek dat wordt ingezet, zal steeds afhangen van het doel dat het kind, de jongere, dienst context en het diagnostisch team voor ogen hebben.
- De ene vorm van diagnostiek is niet ‘beter’ dan de andere: welke vorm het best geschikt is, hangt af van de situatie.
- Diagnostiek bestaat uit verschillende deelcomponenten, namelijk beschrijven, verklaren en adviseren. De ene vorm van diagnostiek legt meer nadruk op het beschrijvende, de andere meer op het verklarende of adviserende.
Handelingsgerichte diagnostiek
- Bij handelingsgerichte diagnostiek wordt gericht informatie verzameld en geanalyseerd om te komen tot een weloverwogen beslissing over de best passende aanpak of interventie.
- Belangrijkste deelcomponent: adviseren
- “Hoe kan deze persoon het best geholpen worden?” is de centrale vraag binnen deze vorm van diagnostiek. De beschrijvende en verklarende fases worden ook doorlopen, maar zijn nooit een doel op zich. Deze componenten zijn een middel om tot het best passende advies te komen.
Classificerende diagnostiek
- Bij classificerende diagnostiek wordt gedrag onderzocht om na te gaan of iemand voldoet aan de vooropgestelde criteria van een classificerende diagnose. Bekende classificerende diagnoses zijn ADHD, autisme of een verstandelijke ontwikkelingsstoornis.
- Classificerende diagnoses en hun criteria worden beschreven in internationale publicaties, zoals de International Classification of Diseases (ICD) en de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM).
- Belangrijkste deelcomponent: beschrijven
- Een classificerende diagnose is een beschrijving van gedragskenmerken die vaak samen voorkomen. Deze kenmerken of criteria worden samengevat tot een bepaalde classificatie of categorie, zoals ‘autismespectrumstoornis’.
- Een classificerende diagnose wordt vaak gesteld om toegang te verlenen tot bepaalde ondersteuning (bv. aangepast onderwijs).
Veelvoorkomende misvattingen
Bij classificerende diagnostiek worden enkel bepaalde moeilijkheden vastgesteld (bv. het kind kan zich niet concentreren op school). We geven een naam aan het gedrag, bijvoorbeeld ‘ADHD’, maar die naam verklaart het gedrag niet. Bij pure classificerende diagnostiek wordt niet gezocht naar mogelijke verklaringen voor de ervaren moeilijkheden (waarom kan het kind zich niet concentreren op school, welke factoren dragen daartoe bij?). Het is een misvatting dat een classificerende diagnose het gedrag ook verklaart.
We associëren classificerende diagnoses, zoals ADHD of autisme vaak snel en automatisch met een neurobiologisch probleem. Tot op de dag van vandaag is er echter geen wetenschappelijk bewijs dat er één onderliggende neurobiologische oorzaak is.
Casusformulering
- Casusformulering helpt hulpverleners niet alleen om uitdagingen te beschrijven, maar ook om ze te begrijpen en te koppelen aan een aanpak die past bij de unieke situatie van de cliënt. Door het perspectief en de stem van de cliënt een centrale plaats te geven in het diagnostisch proces, wordt gekomen tot een gedeeld begrip van de situatie en kunnen haalbare doelen en aangepaste interventies worden geformuleerd.
- Belangrijkste deelcomponent: verklaren
- Een casusformulering biedt inzicht in iemands situatie door te verduidelijken hoe klachten en problemen zijn ontstaan en welke factoren ze in stand houden.
Inschalingsdiagnostiek
- Bij inschalingsdiagnostiek wordt een inschatting gemaakt van de nood aan ondersteuning aan de hand van specifieke instrumenten. Dit wordt vaak gedaan om de nood aan financiële hulp te bepalen. Een voorbeeld hiervan is het gebruik van het zorgzwaarte-instrument bij meerderjarige personen met een handicap om toegang te krijgen tot een persoonsvolgend budget.
- Belangrijkste deelcomponent: beschrijven
- De ervaren moeilijkheden en de ernst ervan worden onderzocht en beschreven om de nood aan (financiële) ondersteuning te bepalen.
Vroegdiagnostiek
- Bij vroegdiagnostiek of vroegdetectie gaat het om het vroegtijdig oppikken van signalen die een indicatie kunnen zijn van een ondersteuningsnood. Het doel van dit type diagnostiek is om (grotere) problemen of moeilijkheden zoveel mogelijk te voorkomen door een ''niet-pluis'' gevoel tijdig te signaleren.
- Belangrijkste deelcomponent: Beschrijven
- Er wordt (niet meteen) een ''diepgaand'' of langdurig diagnostisch proces opgezet waarbij alle diagnostische fases worden doorlopen. Er is een focus op het beschrijven van specifieke signalen die aanleiding geven tot een diagnostische vraag.
