Stress
Stress is een staat van mentale spanning of zorgen die wordt veroorzaakt door een moeilijke situatie. Stress is een natuurlijke menselijke reactie die ons aanzet tot het aanpakken van uitdagingen en bedreigingen in ons leven. Iedereen ervaart een zekere mate van stress.
(WHO, 2023; eigen vertaling)
De mate van belasting van het individu (ofwel: de uitdagingen waar het individu voor wordt gesteld) omschrijven we als ‘stressor’, ‘bron van stress’ of ‘draaglast’.
Meestal ervaart iemand stress wanneer iets onvoorspelbaar, oncontroleerbaar of nieuw is. Het lichaam reageert: de hartslag gaat omhoog, men begint te zweten of sneller te ademen.
Stress hoeft niet ongezond te zijn, maar kan problematisch worden als iemands draaglast groter is dan zijn of haar draagkracht. Ook als de balans tussen stress en herstel niet aanwezig is, is stress ongezond.
Ouderlijke stress en ouders onder stress
Ouderlijke stress is de spanning of het ongemak die voortkomt uit de eisen die gepaard gaan met de rol van ouderschap.
(Deater-Deckard K. (2008) )
Het gaat om een gevoel van mismatch tussen de perceptie van de ouder over de eisen van de ouderlijke rol en de toegang tot beschikbare bronnen om aan deze eisen tegemoet te komen.
Ouderlijke stress ontstaat dus wanneer de draaglast (eisen van ouderschap) groter wordt dan de draagkracht (beschikbare hulpbronnen). Het is niet alleen afhankelijk van de objectieve situatie, maar ook van de perceptie van de ouder én hun vaardigheden om ermee om te gaan.
Ouderlijke stress is in feite een normaal fenomeen en is meestal van voorbijgaande aard.
Acute versus chronische ouderlijke stress
Bij een acute verhoging van stress activeert het lichaam het 'vecht-of-vlucht'-mechanisme: de hartslag versnelt, spieren spannen zich aan, en de alertheid stijgt. Dit is een automatische reactie op een bedreigende situatie.
In het ouderschap kan dit bijvoorbeeld optreden wanneer een kind plots in gevaar is of intens begint te huilen. De ouder reageert direct, vaak instinctief.
Als deze acute stress echter te vaak voorkomt of onvoldoende hersteltijd krijgt, kan het leiden tot chronische stress en uitputting. Het gevolg: voortdurende gevoel tekort te schieten of overweldigd te zijn. Dit tast dan het welzijn van de ouder aan, waardoor ze chronisch onder hoogspanning staan.
Je kan stress vergelijken met een elastiekje: als je niet tot het uiterste gaat en op tijd ontspant, is er niets aan de hand. Maar als je het elastiekje oprekt tot het bijna knapt, kun je in de problemen komen.
Na een stressreactie is het dus belangrijk rust op te zoeken, te ontspannen. Zolang we erin slagen te herstellen en weer tot rust te komen is er niets aan de hand.
Het verschil tussen acute en chronische stress kan mede begrepen worden door het model van de window of tolerance.
De window of tolerance is het ‘raampje’ waarbinnen we stress kunnen verdragen.
Het concept werd voor het eerste beschreven door Dan Siegel in 1999.
Het idee is als volgt: wanneer je in je Window of tolerance zit, is er een gevoel van controle en harmonie. Je kunt emoties verwerken en ze een plek geven zonder overweldigd te raken. Dit zorgt ervoor dat je adequaat kunt reageren op situaties en op een natuurlijke manier contact maakt met de mensen om je heen.
Er zijn verschillende manieren of richtingen om uit je window of tolerance te raken:
- Je komt in een overactieve staat (vechten- vluchten) terecht waarbij gevoelens kwaadheid, angst, paniek, irritatie zich kunnen voordoen, maar ook extreme vreugde en opwinding
- Of juist in een passieve staat (bevriezen) waarbij gevoelens van apathie, hopeloosheid, schaamte, walging of verlating zich kunnen voordoen
Figuur Window of tolerance, adapted from Ogden (2015), drawn by Toni Man-delbaum (2020), digitized by Chloe Amen ©Toni Mandelbaum
Wat is parentale burn-out?
Parentale burn-out doet zich voor wanneer de (subjectieve) eisen aan het ouderschap, de (subjectieve) bronnen van waaruit men kan putten om het ouderschap vorm te geven, langdurig overstijgen.
Signalen of symptomen van parentale burn-out komen in fases voor waarbij de volgende klachten zich steeds verder kunnen versterken: emotionele en fysieke uitputting in de ouderrol, emotionele afstand ten opzichte van de kinderen, een gevoel van het ouderschap beu te zijn (verlies van voldoening) en een contrast tussen de ouder die men was, is en zou willen zijn.
Op deze manier is parentale burn-out een risico voor de aanwezigheid van verwaarlozing en geweld.
Prevalentiecijfers parentale burnout?
- In België worden de prevalentiecijfers van parentale burn-out geschat tussen 5 en 9%.
- Er is een verband tussen de aanwezigheid van postnatale depressie en parentale burn-out. De verbanden tussen ouderlijke stress en depressie lopen volgens longitudinaal onderzoek in beide richtingen: te veel ouderlijke stress in de postpartum periode leidt tot een verhoogd risico op depressie, de aanwezigheid van een postnatale depressie kan ook leiden tot verhoogd gevoelens van kind-gerelateerde stress.
